ING: personeelstekorten zorgen voor grote uitdagingen

Structurele personeelstekorten stellen de technologische industrie voor grote uitdagingen, stelt ING in een rapport. Alles moet wijken om de toch al hoge productiviteit verder op te voeren. Het optimaal inzetten van digitale toepassingen biedt daartoe volop kansen. Drie zaken verdienen prioriteit: meer en beter opgeleide vakkrachten, intensiever samenwerken in de keten, en volop investeren in R&D.

De technologische industrie maakt een bloeiperiode door. De afgelopen vijf jaar is de toegevoegde waarde gemiddeld met 5% per jaar gegroeid. Een verdubbeling van de toegevoegde waarde in 2030 ten opzichte van 2010 is daardoor mogelijk, maar de uitdagingen zijn groot. Het personeelstekort neemt de komende jaren verder toe en de productiviteitsgroei lag een aantal jaren op een lager niveau dan in het verleden. Recent wint deze weer aan vaart. Een betere benutting van digitale technologie is echter noodzakelijk om de productiviteitsgroei structureel hoog te houden.

De Nederlandse technologische industrie maakt een bloeiperiode door. De afgelopen vijf jaar is het economisch aandeel van de technologische industrie – bestaande uit producenten van metaal(producten), apparaten, machines, transportmiddelen en bedrijven actief in reparatie en installatie van machines – van 4,5% in 2017 gegroeid tot 4,8% in 2021. Opvallend, omdat in de twintig jaar ervoor het economisch aandeel een vol procentpunt afnam. Het economische aandeel van de overige industrie groeit de afgelopen jaren ook, zij het relatief minder snel. 

Chipstekorten

De technologische industrie is goed voor een omzet van meer dan €150 miljard, waarvan ruim 60% direct of indirect voor de export bestemd is. De productiviteitsgroei van de technologische industrie lag de afgelopen 25 jaar meer dan drie keer zo hoog als die van de gehele economie (3,5% vs. 1% per jaar). De sector is dus een belangrijke steunpilaar voor de Nederlandse economie. In de ‘My Industry’ rapporten van ING uit 2011 en 2017 werd een verdubbeling van de toegevoegde waarde in twintig jaar als haalbare groeiambitie geformuleerd. Lange tijd bleef de groei ver achter bij die ambitie, maar sinds 2017 is daar verandering in gekomen. De laatste vijf jaar lag de gemiddelde jaargroei met 5% vijf keer zo hoog als de zes jaar ervoor. Historisch gezien is dit een uitzonderlijk hoge groei. Over de afgelopen 25 jaar was de gemiddelde groei namelijk 2,8%.

Nieuwe groeikansen bieden perspectief op aanhoudend hoge groei. De technologische industrie speelt een cruciale rol in de energietransitie. Daarnaast biedt de brede digitaliseringstrend meer groeimogelijkheden voor de snelgroeiende Nederlandse halfgeleiderindustrie. Chipstekorten zorgen voor EU-investeringen in de Europese chipsindustrie die ook voor Nederland positief kunnen uitpakken. Ook de langdurige fricties in toeleveringsketens kunnen een boost aan lokale productie geven. Tot slot verbeteren de relatief snelgroeiende arbeidslonen in Azië de concurrentiepositie van Nederland. Zo bezien is de 4,4% per jaar die nog nodig is om de ambitie voor 2030 te halen, een uitdagende, maar realistische ambitie.

Skills

De arbeidsmarkt is sinds 2021 krapper dan ooit. De verwachting is dat de krapte de komende jaren vanwege de vergrijzing alleen maar toeneemt. Op basis van prognoses van ROA en Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) is de verwachting dat er in 2026 in de technologische industrie tussen de 15.000 tot 20.000 niet te vervullen vacatures voor technici zijn. Iets meer dan de helft daarvan zijn vacatures voor hoogopgeleiden, het overige deel zijn mbo-vacatures. Daarnaast zullen door de toenemende krapte op de arbeidsmarkt ook voor de andere vacatures steeds moeilijker geschikte mensen te vinden zijn. Met name het tekort aan ICT-opgeleiden zal blijven toenemen.

Door toenemende automatisering en digitalisering veranderen ook de functie-eisen voor werk in de technologische industrie. Naast de toenemende behoefte aan IT-skills blijft technische kennis de basis. Vakmensen krijgen vaker een meer toezichthoudende taak die gericht is op processturing in plaats van directe machine- en werktuigbediening. Dit vereist meer technisch abstractievermogen. Net als de door ons geïnterviewde partijen signaleert Panteia in recent onderzoek een groeiende vraag naar digitale skills, zoals programmeervaardigheden en data science onder meer om de groeiende toepassingen van kunstmatige intelligentie te benutten. Ook de kennis van meet- en regeltechniek wordt belangrijker om optica, sensoren en software te kunnen integreren in apparaten en machines. Als algemene vaardigheden noemt Panteia communicatieve skills van steeds groter belang vanwege de groeiende noodzaak van intensieve samenwerking op het vlak van toelevering en productontwikkeling.

Deels vraagt de technologische vooruitgang om meer hoogopgeleid personeel, zoals software en hardware engineers voor de productontwikkeling. Digitalisering maakt taken echter ook eenvoudiger, waardoor ook niet of minder technisch en minder hooggeschoold personeel bepaalde basistaken kan uitvoeren. Denk aan goede software die het inregelen en aansturen van productielijnen eenvoudiger maakt dan voorheen. Steeds minder handelingen zullen handmatig hoeven te gebeuren, waardoor middelbaar opgeleide vakmensen zich vaker moeten omscholen om meer computergestuurd te gaan werken. De vraag naar traditionele vakmensen blijft groot. Daarbij zal er relatief meer behoefte zijn aan personeel met hogere en lagere opleidingsingsniveaus.

Investeren

Het verhogen van de productiviteit is het economische ‘ei van Columbus’. Productiviteitsgroei wordt als het belangrijkste instrument gezien om de welvaart te verhogen, zeker nu vergrijzing een grotere inzet van arbeid bemoeilijkt. De totale-factorproductiviteit hangt op lange termijn vooral af van innovatie en efficiëntie. Die kunnen toenemen door personeel en kapitaal efficiënter in te zetten, bijvoorbeeld door te investeren in kennis en vaardigheden, in de nieuwste technologie door onderzoek en ontwikkeling (R&D). Voor de nabije toekomst lijkt het investeren in technologische vooruitgang cruciaal voor de technologische industrie.