Flexibel vermogen bij thermisch zoutbad VDL helpt netbeheerder te ontlasten

Door de opkomst van elektrische auto’s en warmtepompen neemt de vraag naar stroom toe, terwijl het aanbod ervan steeds meer fluctueert door het onvoorspelbare vermogen dat pv-panelen en windmolens opwekken. Om het netwerk in balans te houden, hebben netbeheerders innovatieve oplossingen nodig. Zo wordt een thermisch zoutbad bij VDL Weweler – voor het harden van carrosserie-onderdelen van bijvoorbeeld bussen – ingezet als flexibele buffer. 

De basis is eigenlijk heel eenvoudig: als het elektriciteitsnet piekaanbod heeft, zoals op een zonovergoten dag met veel wind, zorg je ervoor dat bedrijven stroom bufferen in hun proces, bijvoorbeeld door in een vrieshuis extra koude te maken of in een carrosseriefabriek een thermisch zoutbad extra te verwarmen. Bij tekorten op het net laat je dezelfde machines bij die bedrijven juist wat aftoeren zodat hun stroomvraag kleiner is. Het is een spel waarbij vraag en aanbod in balans worden gebracht, maar er gaat een wereld van besturingssystemen, algoritmen en razendsnelle reactie op de energiemarkt achter schuil. Om eerst het algemene verhaal te schetsen: centraal bij de flexibiliteitsdienst waar het zoutbad voor metaalbewerking bij VDL Weweler is aangesloten, staat een intelligent besturingssysteem van zakelijk energiespecialist Scholt Energy. Met dit systeem worden vraag en aanbod van energiestromen geautomatiseerd aangestuurd. “Het functioneert als intermediair tussen netbeheerder Tennet aan de aanbodzijde, en regelbare processen van onze klanten aan de vraagzijde”, vertelt Tom Kooken, woordvoerder van Scholt Energy. “Als er minder stroomaanbod op het net is, wordt dat direct door TenneT gesignaleerd en automatisch doorgegeven aan ons besturingssysteem. Dat geeft die melding door aan het systeem dat bij een aangesloten eindgebruiker – in dit geval VDL – is geplaatst, zodat daar kan worden afgeschakeld en er vermogen voor het net vrijkomt.” Het proces kan ook andersom lopen; als er piekaanbod op het net is, bijvoorbeeld op een zonnig moment met veel wind, wordt naar aangesloten bedrijven gecommuniceerd dat er meer stroom kan worden afgenomen. “Een belangrijk aspect om daarbij te noemen, is dat deze inzet van flexibel vermogen nooit interfereert met productieprocessen”, vult Kooken aan. “In veel industriesectoren hebben machines overcapaciteit waar we gebruik van maken, zonder dat het bedrijf daar zelf iets van merkt.” Voor het ‘aanbieden’ van flexibel vermogen ontvangen bedrijven een vergoeding, maar daar staat in sommige gevallen een verplichting tegenover. “Om dit systeem te laten werken, is het cruciaal dat afnemers zich aan contractuele afspraken houden. TenneT rekent met de in contracten vastgelegde bandbreedte aan flexibele ruimte; de netbeheerder moet erop kunnen vertrouwen dat die ruimte ook daadwerkelijk beschikbaar is. Een bedrijf dat onaangekondigd zijn processen stillegt, kan een contactueel vastgelegde boete krijgen; het is dus zaak dat onderhoud aan installaties vooraf wordt gemeld zodat het systeem er rekening mee kan houden.” 

Compenseren van onbalans

Er zijn verschillende processen denkbaar die kunnen worden aangesloten op de flexibiliteitsdienst van Scholt Energy. Zo werd een paar maanden geleden een vrieshuis in Bergen op Zoom aangekoppeld, met een regelbaar vermogen van 1,4 MW, wat gelijk staat aan het vermogen van 200 elektrische auto’s. Het flexibele vermogen van het vrieshuis wordt aangesproken voor sturing op de markt voor noodvermogen; het moet binnen vijftien minuten volledig beschikbaar zijn als een onverwacht tekort of overschot op het stroomnet wordt geconstateerd. Bij VDL Weweler wordt niet alleen op regelbaar noodvermogen gestuurd, maar ook op het compenseren van onbalans op het net. “Energieleveranciers moeten dagelijks aan de netbeheerder doorgeven wat de volgende dag aan vraag en aanbod op het net wordt verwacht”, legt Kooken uit. “Dat is voorspelbaar, maar niet heel nauwkeurig; de zon kan minder schijnen dan verwacht, of een paar grote bedrijven hebben een processtoring zodat de vraag achterblijft. Het gevolg is dat TenneT elke dag met onbalans op het netwerk heeft te maken, en die onbalans wil de netbeheerder wegpoetsen.” Dat ‘wegpoetsen’ gebeurt door de kWh-prijs op deze ‘onbalans’-markt elke minuut aan te passen aan de vraag/aanbod-verhouding. Op basis van die fluctuerende prijs spreekt Scholt Energy sinds eind 2020 het thermische zoutbad van VDL aan: “Bij overschot – en een lagere kWh-prijs – kan iets meer thermisch vermogen in het bad worden gestopt, zodat de piek op het net afvlakt. Op een wat later moment, bij een dal in het aanbod en een hogere kWh-prijs, kan het vermogen van het bad iets worden afgeschakeld.” Dat verloopt allemaal in een razend tempo, stelt Kooken. “De helft van de tijd die het zoutbad operationeel is, wordt er voortdurend af- en bijgeschakeld. Het kastje dat dit bij VDL regelt, stuurt het per seconde aan; de onbalansmarkt is continu in beweging.” Het flexibel stuurbare vermogen van het zoutbad bedraagt ongeveer 1 MW. “Het aan- en afschakelen blijft daarbij ruim binnen de marges van wat nodig is voor de productie; VDL merkt er helemaal niks van.”

Terugverdientijd

Aansluiting bij het systeem kost bedrijven als VDL een beperkte investering die volgens Kooken snel is terugverdiend. Er moet alleen worden betaald voor een kastje dat met Scholt Energy communiceert en op basis daarvan het procesvermogen bijstuurt. Door de vergoeding die daar tegenover staat, is die investering binnen maximaal enkele maanden terugverdiend, waarna hij geld oplevert. Dat is voor bedrijven die participeren niet de enige incentive, stelt Kooken: “Deelnemende bedrijven leveren een bijdrage aan de energietransitie. Enerzijds te helpen de balans op het stroomnetwerk te herstellen, en anderzijds door af te schakelen als er weinig aanbod aan duurzaam opgewekte stroom is. Daarmee beperk je de hoeveelheid stroom die op zulke momenten moet worden opgewekt in fossiele centrales.”Bij de flexibiliseringsdienst zijn inmiddels een aantal bedrijven in Nederland aangesloten, en er zijn plannen voor verdere uitbreiding van de poule van bedrijven die flexibiliteit leveren. “Naar schatting 3,5 GW van de in de Nederlandse industrie gebruikte energie is flexibel aan- en af te schakelen”, stelt Kooken. “Daarvan wordt nu maar een paar procent gebruikt; er is dus nog meer dan genoeg ruimte om netbeheerders verder te ontlasten.”

Scholt Energy

Scholt Energy levert als energiebedrijf stroom aan zakelijke afnemers. Volgens woordvoerder Tom Kooken komt daar door de energietransitie steeds meer bij kijken. “Onze dienstverlening gaat veel verder dan de verkoop van kilowatturen aan bedrijven. Zo begeleiden we klanten bij de realisatie van een pv-dak, bieden we laadinfrastructuur voor elektrische auto’s aan en ontwikkelen we nieuwe oplossingen – zoals de flexibiliteitsdienst waar onder andere VDL bij is aangesloten”.